زمان تقریبی مطالعه: 7 دقیقه
 

تفاسیر سلفیان




اهل حدیث که امروزه به «سلفیه» نامبردارند در اصول و فروع مسائل دینی به ظواهر کتاب و سنت استناد می‌کنند و عقل را در این قلمرو دخالت نمی‌دهند. پیشوای آنان احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ ق.) است که اصول این مکتب را پی ریزی کرد.


۱ - پیشینه


سطحی‌نگری در آیات و روایات، مقدم دانستن ظواهر آیات و روایات در تعارض‌شان با حکم قطعی عقل ، اعتقاد به حاکمیت روایات نسبت به کتاب خدا نه بالعکس، رد «احادیث عرض» که شناخت صحت و سقم روایات را در گرو عرضه آن‌ها بر قرآن می‌داند و نیز تساهل در شروط پذیرش روایات از ویژگی‌های معرفتی اهل حدیث اولیه‌اند.
[۱] احمد امین، فجر الاسلام، ج۱، ص۲۴۳، قاهره، النهضة المصریه، ۱۹۶۴م.
[۲] سبحانی، بحوث فی الملل والنحل، ج۱، ص۱۲۹_۱۳۰، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۰ق.
با ظهور اشاعره شیوه سنتی اهل حدیث کم رنگ شد؛ ولی ابن‌تیمیه در قرن هفتم با شعار لزوم بازگشت به روش سَلَف صالح به احیای عقاید اهل حدیث و تحلیل و تبیین عقلانی آن‌ها پرداخت که این عقاید را امروزه وهابیان تبلیغ می‌کنند.
[۳] سبحانی، بحوث فی الملل والنحل، ج۱، ص۳۲۳_۳۳۶، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۰ق.
مفسر سلفی با نگرشی که به مسئله عقل دارد تأویل را در معنای خروج از معنای ظاهری کلمه نمی‌پذیرد
[۴] محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۱، ص۵۰۲_۵۰۸، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
و معتقد است آیات بیانگر صفات الهی از متشابهات نیستند، زیرا سلف صالح به تبیین معنای آن پرداخته‌اند،
[۵] محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۱، ص۴۳۰_۴۴۵، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
اگرچه فهم کنه و کیفیت آن را بر اساس روش سلف به خدا وا می‌گذارد.
[۶] محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۱، ص۳۶۵_۳۶۹، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.


۲ - دیدگاه مفسر سلفی درباره مجازات قرآن


مفسر سلفی ورود مجاز را در آیات قرآن جایز نمی‌داند و آیات را بر ظواهر آن حمل می‌کند
[۷] محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۱، ص۳۶۵_۳۶۹، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
و با استناد به روایات موجود در جوامع حدیثی اهل سنت اموری چون داشتن دست یا دیده شدن را به خداوند نسبت می‌دهد.
[۸] بخاری، صحیح البخاری، ج۱، ص۱۵۶، به کوشش بن‌باز، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۸ق.
[۹] مسلم، صحیح مسلم با شرح سنوسی، ج۶، ص۵۱۱، به کوشش محمد سالم، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
[۱۰] محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۲، ص۵۵۶، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
[۱۱] محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۲، ص۵۷۹، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
وی با تکیه بر این روایات و پذیرش خبر واحد در امور اعتقادی
[۱۲] محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۱، ص۴۷۸_۵۰۱، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
و تأکید بر تقدم شرع بر عقل در هنگام تعارض بین آن‌ها
[۱۳] محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۱، ص۳۵۸_۳۶۰، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
به تبیین آیات به ویژه آیات اعتقادی بر اساس معنای ظاهری آن‌ها می‌پردازد. تساهل اهل حدیث در پذیرش روایات موجب شد تا بسیاری از روایات ضعیف به تفاسیر اولیه راه یابند. این وضع در تفاسیر متأخر صورت بهتری یافت
[۱۴] محمد عبدالحمید، تطور تفسیر القرآن، ج۱، ص۹۳_۹۵، بغداد، وزارة التعلیم العالی، ۱۴۰۸ق.
[۱۵] سید محمد علی ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۳۰۲، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ ق.
[۱۶] سید محمد علی ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۶۴۸، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ ق.
به عنوان مثال، این مفسران در تفسیر آیاتی که صورت، دست و چشم را به خداوند نسبت می‌دهند معتقدند که چون خداوند این صفات را درباره خود به کار برده ما نیز او را به این صفات وصف می‌کنیم؛ اما فهم حقیقت آن را به خدا وا می‌گذاریم؛ همچنین درباره رؤیت الهی با تکیه بر ظواهر آیاتی از قرآن و روایاتی از پیامبر معتقد به وقوع رؤیت خدا در قیامت هستند.
[۱۷] محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۲، ص۵۴۸، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
[۱۸] محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۲، ص۵۵۳، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
[۱۹] محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۲، ص۵۷۹، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
[۲۰] محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۲، ص۵۸۴، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
[۲۱] محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۲، ص۶۱۵_۶۱۸، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
[۲۲] محمد محمود حجازی، التفسیر الواضح، ج۸، ص۶۳، بیروت، دارالجیل، ۱۳۸۹ق.


۳ - آثار تفسیری سلفیان


افزون بر کتاب مرویات الامام احمد بن حنبل فی التفسیر که در آن روایات تفسیری احمد گردآوری شده و نیز کتاب التوحید ابن‌خزیمه (م. ۳۱۱ ق.) که کتابی اعتقادی است ولی جنبه تفسیری نیز دارد، مهم‌ترین تفاسیر سلفیه عبارت‌اند از تفسیر سمعانی، اثر منصور بن محمد ابوالمظفر سمعانی (م. ۴۸۹ ق.)، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن اثر حسین بن مسعود بغوی (م. ۵۱۰ ق.)، زادالمسیر فی علم التفسیر اثر جمال الدین محمد بن جوزی (م. ۵۹۷ ق.)، التفسیر الکبیر اثر تقی الدین ابوالعباس احمد بن تیمیه (م. ۷۲۸ ق.)، تفسیر القرآن العظیم اثر اسماعیل بن کثیر دمشقی (م. ۷۷۴ ق.)، اضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن اثر محمد امین بن محمد مختار شنقیطی (م. ۱۳۹۳ ق.)، تیسیر الکریم الرحمان فی تفسیر الکلام المنان اثر عبدالرحمن بن ناصر سعدی (م. ۱۳۷۶ ق.).
[۲۳] سید محمد علی ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۳۴۲، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ ق.
[۲۴] سید محمد علی ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۱۳۸، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ ق.
[۲۵] سید محمد علی ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۳۹۵، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ ق.
[۲۶] محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۱، ص۵۱۹_۷۰۵، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.


۴ - پانویس

 
۱. ↑ احمد امین، فجر الاسلام، ج۱، ص۲۴۳، قاهره، النهضة المصریه، ۱۹۶۴م.
۲. ↑ سبحانی، بحوث فی الملل والنحل، ج۱، ص۱۲۹_۱۳۰، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۰ق.
۳. ↑ سبحانی، بحوث فی الملل والنحل، ج۱، ص۳۲۳_۳۳۶، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۰ق.
۴. ↑ محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۱، ص۵۰۲_۵۰۸، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
۵. ↑ محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۱، ص۴۳۰_۴۴۵، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
۶. ↑ محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۱، ص۳۶۵_۳۶۹، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
۷. ↑ محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۱، ص۳۶۵_۳۶۹، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
۸. ↑ بخاری، صحیح البخاری، ج۱، ص۱۵۶، به کوشش بن‌باز، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۸ق.
۹. ↑ مسلم، صحیح مسلم با شرح سنوسی، ج۶، ص۵۱۱، به کوشش محمد سالم، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
۱۰. ↑ محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۲، ص۵۵۶، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
۱۱. ↑ محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۲، ص۵۷۹، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
۱۲. ↑ محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۱، ص۴۷۸_۵۰۱، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
۱۳. ↑ محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۱، ص۳۵۸_۳۶۰، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
۱۴. ↑ محمد عبدالحمید، تطور تفسیر القرآن، ج۱، ص۹۳_۹۵، بغداد، وزارة التعلیم العالی، ۱۴۰۸ق.
۱۵. ↑ سید محمد علی ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۳۰۲، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ ق.
۱۶. ↑ سید محمد علی ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۶۴۸، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ ق.
۱۷. ↑ محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۲، ص۵۴۸، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
۱۸. ↑ محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۲، ص۵۵۳، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
۱۹. ↑ محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۲، ص۵۷۹، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
۲۰. ↑ محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۲، ص۵۸۴، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
۲۱. ↑ محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۲، ص۶۱۵_۶۱۸، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.
۲۲. ↑ محمد محمود حجازی، التفسیر الواضح، ج۸، ص۶۳، بیروت، دارالجیل، ۱۳۸۹ق.
۲۳. ↑ سید محمد علی ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۳۴۲، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ ق.
۲۴. ↑ سید محمد علی ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۱۳۸، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ ق.
۲۵. ↑ سید محمد علی ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۳۹۵، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ ق.
۲۶. ↑ محمد مغراوی، المفسرون بین التأویل والاثبات، ج۱، ص۵۱۹_۷۰۵، بیروت، الرساله، ۱۴۲۰ق.


۵ - منبع

سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر سلفیان»، شماره۴۹.    


رده‌های این صفحه : تفسیر | روش های تفسیری | قرآن شناسی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.